Powstanie w Heracie. Początek tego co znamy dzisiaj.
Od lat trzydziestych do siedemdziesiątych, Afganistan za czasów panowania króla Zahira Szaha uchodził za kraj prężnie rozwijający się pod każdym względem, pomimo wielu przeciwności głównie wynikających ze strony autochtonicznych plemion chcących zachować swój dotychczasowy styl życia. Utrzymywał on przyjazne stosunki zarówno z komunistycznym wschodem jak i kapitalistycznym zachodem. Jak to się stało że w owym kraju pojawili się radzieccy żołnierze? Postaram się przybliżyć ten temat w poniższym artykule.
Wspomniany król Zahir Szah pomimo dość udanych rządów, miał wielu wrogów chcących odebrać mu władzę. Udało się to bezkrwawo jego kuzynowi i ówczesnemu premierowi, Mohammadowi Daud Chanowi, który to w roku 1973 obwołał się prezydentem. Jego rządy nie trwały długo w porównaniu do poprzednika. 27 kwietnia 1978 roku doszło do tzw. rewolucji Saurskiej, zwanej też kwietniową, w wyniku której zabito głowę państwa. Władza została przejęta przez Ludowo-Demokratyczną Partię Afganistanu, na czele której stali Nur Mohammad Taraki, Hafizullah Amin oraz Babrak Karmal. Taraki został obwołany nowym prezydentem, Karmal jego następcą natomiast Amin dostał urząd ministra obrony.
Komuniści dużo obiecywali:
Naszym celem było ni mniej, ni więcej, tylko pokazanie wszystkim zacofanym krajom świata, jak przeskoczyć z feudalizmu wprost do ustroju dobrobytu i sprawiedliwości społecznej (…). Nie mieliśmy wyboru: załatwiać sprawy demokratycznie czy nie. Musieliśmy się po prostu wziąć do roboty, bo jeśli nie my, to kto miał to zrobić? (…) Niech pan weźmie nasze pierwsze dekrety: już najwcześniejsza deklaracja mówiła, że wyżywienie i dach nad głową to zasadnicze potrzeby, do których każdy ma prawo (…). Założenia naszego programu były jasne: ziemia dla chłopów, żywność dla głodnych, darmowa edukacja dla wszystkich. Wiedzieliśmy, że mułłowie w wioskach będą nastawiać ludność przeciw nam, wydaliśmy więc bez zwłoki odpowiednie dekrety, aby ludzie sami mogli się zorientować, co się im naprawdę opłaca (…). Po raz pierwszy w historii Afganistanu kobiety miały otrzymać prawo do wykształcenia (…) my przekonywaliśmy je, że ich ciała należą do nich, że mogą poślubić, kogo zapragną, że nie muszą żyć trzymane w zamknięciu niczym zwierzęta domowe.
Komuniści doskonale wiedzieli że takie idee nie spodobają się konserwatywnej części ludności Afganistanu. Wprowadzono rządy zmasowanego terroru. Aresztowaniom podlegali właściciele ziemscy, mułłowie, zbuntowani oficerowie a nawet członkowie partii komunistycznej.
Zamieszki w Heracie wybuchły z kilku powodów. Według Szer Ahmada Maladaniego, późniejszego dowódcy grupy mudżahedinów w tym regionie, chłopi z pobliskiej wsi zbuntowali się na wieść o tym, że ich córki miały zostać skierowane do szkół. Zabili więc komunistów oraz dziewczęta. Innymi powodami były – rozkaz wydany przez emigrantów znajdujących się w Pakistanie oraz bunt żołnierzy 17. Dywizji stacjonującej w mieście, do której należał Ismael Chan, jeden z późniejszych komendantów walczących przeciwko Sowietom.
15 marca 1979 roku o poranku chłopi z pobliskich wiosek zgromadzili się przy swoich meczetach, a następnie ruszyli w stronę Heratu z transparentami religijnymi. Uzbrojeni w starodawną broń strzelecką, noże oraz w inny improwizowany oręż. Do powstańców szybko dołączyli mieszkańcy miasta. Zaatakowane zostało więzienie, splądrowane i spalone zostały banki, urzędy pocztowe, budynki rządowe oraz bazary. Wytropiono oraz zabito funkcjonariuszy partyjnych oraz gubernatora. Do południa większość miasta była w rękach buntowników. Władze prosiły o pomoc sowieckiego sojusznika.
Radziecki premier Aleksiej Kosygin powiedział Tarakiemu:
Gdybyśmy wysłali wojsko, sytuacja w waszym kraju by się nie polepszyła. Przeciwnie, pogorszyłaby się. Nasze wojska musiałyby walczyć nie tylko z zewnętrznym agresorem, ale także z częścią waszych obywateli. A obywatele nie wybaczają takich rzeczy.
Ostatecznie afgańskim władzom udało się stłumić powstanie po tygodniu własnymi siłami, ale nie rozwiązało to problemu. W całym kraju rósł opór przeciwko komunistom. Walki wewnątrz partii robiły się coraz krwawsze, co doprowadziło to do zamordowania prezydenta Tarakiego na zlecenie Hafizullaha Amina. Sowieccy przywódcy podjęli decyzję aby zapanować nad tym chaosem, wysyłając później swoje wojska. Rozpoczął się początek końca…
Słowo na koniec od autora: Powody radzieckiej interwencji w Afganistanie są znacznie bardziej skomplikowane. Doprowadziło do niej więcej impulsów, a powstanie w Heracie było jednym z większych. Mam nadzieję, że ten krótki artykuł zachęci Państwa do zgłębienia tego fragmentu historii Bliskiego Wschodu.
Bibliografia:
-
Braithwaite Rodric, “Afgańcy”, Znak 2012.
-
Kruk Tomasz, “Dramat Afganistanu. XX wiek”, Histmag.org 2018.
